Nijmegen, 12 december 1993 Beste Tjitse, Dit wordt de langste brief die je ooit van mij hebt gekregen. Ik hoop dat je het geduld kunt opbrengen om je je de inhoud eigen te maken. Ons telefoongesprek van vrijdagavond jl. heeft nl. erg veel bij mij losgemaakt. Hoewel ik de slaap daarna erg moeilijk heb kunnen pakken ben ik daar wel blij mee, want het geeft aan dat je met een aantal opmerkingen de roos exact hebt getroffen. Je hebt een zeer sterk inzicht in menselijke processen en ik hecht veel waarde aan je antropologische inzichten.

Voor het eerst is er de term "liefdesrelatie" gevallen. Ik heb dat altijd ontkend. Wij waren zeer goede collega's en ik blijf erbij dat ik mijn liefde voor haar pas na mijn ontslag aan haar heb laten weten. Van een sexrelatie is er nooit sprake geweest. Integendeel. Wij hebben de verhoudingen altijd zuiver gehouden. Ik heb wel een periode - na mijn ontslag - mijn hart laten spreken in een aantal brieven. Ik ben die correspondentie nog eens nagelopen en geef je hieronder een aantal citaten weer van brieven die ik na mijn ontslag aan Liesbeth heb geschreven. Ook heb ik met kunstmatige middelen getracht gevoelsmatige gedachten en zakelijke gedachten te scheiden. Dat was voor mij zeer moeilijk omdat ik een romanticus ben. Daarom heb ik al mijn toenmalige problematische gedachten in de computer opgeslagen en voor het eerst laat ik dit aan iemand lezen. Ik vertrouw die informatie aan jou toe omdat je er blijk van hebt gegeven mijn problematiek met de uiterste discretie te kunnen behandelen en ik je daardoor inmiddels tot een van mijn beste vrienden ben gaan beschouwen. Ik geef hieronder nooit eerder gecommuniceerde gedachten weer en ook enkele briefteksten die ik L. heb gezonden. Het is een soort dagboek en begint op 10-6-90:

"Het beeld dat ik heb van jou
Als een engel ben je mijn wereld binnengekomen. Als gezonden van een andere planeet. Een wereld die de mijne niet was. Jouw realiteit en de mijne waren gelijkvormig. Wij denken parallel. Er is geen tegen. Wij streven beiden in één richting. Onze start is gebaseerd op een onwrikbaar wederzijds vertrouwen en respect. (Dit vertrouwen geef je ook aan anderen). Soms lijk je koel en berekenend (ik denk ook dat je dat bent), soms lief en teder. Altijd dat gevoel van verbondenheid. Jij gaf me het mooiste cadeau van mijn leven: mijn zelfrespect. Jouw en mijn wereld smelten samen. Wij bewaken samen het fort. Op mijn voortdurende steun kun je rekenen.

17 oktober 1990

19/20 oktober 1990: 20 rozen

Stil. Blikken in de toekomst. In de grote groep: vertrouwen/dankbaarheid/respect/liefde. Aan dit beeld kan ik me niet onttrekken. Ineens 20 rozen in de knop. Omhulsel = contact. Uitkomende rozen. Weer nieuw leven in beweging. Is er nog iets veranderd sinds 10 juni? In ieder geval is onze relatie gebaseerd op een wederzijdse bewondering voor elkaar.

Maandag, 22 oktober 1990

Vandaag is een gelukkige dag. Ik geniet van mijn vrije herfstvakantiedag. De zon schijnt door het gele gebladerte van het Maarnse bos. Op tafel staat een vaas met twintig rode rozen, ontdaan van het cellofaan met evenzovele lippenparen. Een lint met meer dan honderd rode hartjes. Een kaartje: "Een bedankje", "Van alle medewerkers van Nieuw Elan". Het brengt me terug naar de avond van vrijdag 19 oktober. Een vrolijke dag, een gedenkwaardige dag. We keken in het verleden, het heden en een stukje in de toekomst. De toekomst als een onmetelijk universum dat eens door de mens beheerst zal worden. Terwijl de rozen verder uit hun knop komen en hun volle bloei bereiken laat ik mijn gedachten verder de vrije loop. De mensheid is een deel van het universum, de goddelijke krachten in de mensheid zullen dit universum meer en meer gaan beheersen. Wij nemen ons lot in eigen handen. Het roerloos vlot, dat lange tijd heeft rondgedobberd op een wilde zee, is aangespoeld. De kapitein (of de loods?) staat nog stevig overeind maar zal jou voor mijn gevoel gauw zijn roer overdragen in de wetenschap dat het dan helemaal in veilige handen is. Ik word en blijf graag jouw stuurman en zal het roer in handen nemen terwijl jij de koers uitzet van een vernieuwde StoomBootOnderneming (?). Even steun ik nog op de kennis waarover ik nog niet volledig beschik, zoals jij ook op mij hebt gesteund en nadien tot volle wasdom bent gekomen. Jouw toespraak kwam voor mij als een volledige verrassing. Je was opmerkelijk stil, ook in het ruimtevaartcentre, waarin ik mijn gedachten op de toekomst had gericht en jou voortdurend in mijn onmiddellijke nabijheid voelde. Er was steeds contact. Ik verbrak dat toen ik met een groepsgenote, mijn projectie van jou?, in de wilde, verlaten, zee dook, zo uitdrukking gevend aan het gevoel dat mij Geen Zee Te Hoog is. Jouw starende blik in mijn richting blijft in mijn geheugen gegrift. "Niet kijken, lopen jullie maar door", was mijn reactie. Dit was mijn oude ik, het restant van een oude zwakte, het ik waarmee ik nu aan het afrekenen ben. Eigenlijk hoorde jij thuis in deze groep, maar ik hoop dat je voor je verantwoordelijkheden koos. Op de bowlingbaan had ik mijn rug naar jou gekeerd. Dit zal ik niet meer doen, tenzij je zeker weet dat mijn gedachten bij je zijn. Aan tafel waren er twee plaatsen vrij, naast haar en naast jou. Ik koos jouw zijde en was stil maar gelukkig. Je straalde rust uit en evenwichtigheid. Plotseling stond je op en vroeg de aandacht van de hele groep en vertelde volstrekt onverwacht: "We hebben hier iemand in ons midden aan wie wij te danken hebben dat we allemaal nu zo prettig hier in NOORDWIJK terecht zijn gekomen. Hoewel er ook externe druk bestond heeft hij een belangrijk aandeel gehad in de verhuizing en de perfecte manier waarop dit verlopen is. Degene waar ik op doel is John!". En toen kwam die bos rozen "van alle medewerkers". Dit had je feilloos getimed. Perfect! Mijn spontane reactie na onze "abrazo": "Ik ben hier heel gelukkig mee". Nog nooit heb ik dit zo letterlijk bedoeld en gevoeld. Jouw antwoord: "Je hebt het verdiend!" Mijn band met jou is in mijn huisgezin nadien een zichtbare realiteit geworden. Na respect en vertrouwen heeft zich nu een gevoel van (platonische) liefde ontwikkeld. Daar moet ik nog even aan wennen na de tijd van oorlogvoering, maar ben ervan overtuigd dat ik hierdoor zal leren dit ook beter te kunnen geven dan voorheen.

7 november

Op 19 oktober meldde je dat er die dag misschien een leider op zou staan. Dinsdag haalde je mij op en vertelde in de selffulfilling prophecy te geloven. Op 5 november schreef ik nog: Ik ben niet afhankelijk van haar, maar zij geeft mij wel de gelegenheid leiderschap te ontwikkelen!!!! Nu zal ik mij onthechten. Ik zal mij onthechten van afhankelijk denken en mij houden aan mijn verantwoordelijkheden en ernaar streven dat wij allen als onafhankelijke individuen met respect voor elkaar verder kunnen gaan. Ik zal mij losmaken van de bestaande situatie uit liefde voor wat je me hebt gegeven. Dat betekent wederom onthechting naar alle kanten en houden van het leven en genieten van het idee dat achter de "persona" een nobel hart schuilgaat.

15-11-90

Eerst een kaart "van mijn collega's". Voorjaarsbloesem vanuit een zwarte omgeving. Levend groen, gouden lijnen. Maandag: Carta de Oro, een gouden brief waarin de woorden diep verscholen liggen, onder het ragfijn gouddraad waaronder mijn bloed stroomt. Jij bent goud en fijnbesnaard. Op het strand heb ik mijn emoties de vrije loop gelaten.

24-11-90

Kerstmis 1990

Voor mij ligt een felicitatiekaart: een zwart veld met rode lijnen, een gouden lijst, een groene tak met bloesem. Nieuw leven dat uit een zwart gat herboren wordt en wordt bevrucht door de insecten die eromheen fladderen. Een duidelijk symbool van wat jij mij hebt gegeven: licht in het donker, nieuw perspectief, liefde, een nieuwe basis om op verder te gaan. Meer dan een jaar heb je consequent achter me gestaan.

29-11-90

Gesprek gehad op 27 november. Daags voor 28 november, waarop 2 dames, geleid door J. zouden gaan "herinrichten". Je gaf me weer de support op woensdagochtend: het plan werd afgeblazen. Eerst een goed plan indienen, dan beslissen. Perfect! Je vindt mijn gezondheid belangrijk. Mijn eerste doelstelling blijft: jou steunen. Consequent vasthouden aan de begindoelstelling. Ook realiseren dat mijn ervaring al veel betekent om te dienen als steun. Je hebt dit nodig en dat laat je merken.

5 december 1990

"Een mens is een spiegel van wat hij geeft"

Madrid, el 5 de diciembre del año 1990

Liesbeth,

De tijd......
Om stil te staan......
Daar heeft ieder soms veel aan
Dat heeft ook deze sint gedaan
Op dit punt in zijn bestaan

Het resultaat van al dat denken:
Dat alle mensen om je heen
Je veel vreugde kunnen schenken.
Men ervaart dat slechts alleen.....

Sommigen kunnen accepteren
Enkelen waarderen en respecteren
Slechts weinigen kunnen echt inspireren
Deze sint kent er zo maar één.

Zo na zijn strijd, in een tijd van relatieve vrede....
Werpt hij een blik in het verleden:
Een maandje meer dan een jaar geleden
heb jij dit bedrijf betreden.

Een zaad geplant
in een donker land
is gestadig aan gaan groeien.
De nacht kreeg een gouden rand;
een bloesem die begon te bloeien.

Strijdvaardig, rustig en met kracht
Liet je ieder in zichzelf geloven
Jij kreeg velen op één lijn:
Vernieuwde Elanners die één familie zijn.
Het symfonie-idee kwam boven.

In NOORDWIJK zijn wij aangekomen
Een fantasie is werkelijkheid.
In korte tijd zijn veel subdoelen
bereikt; dat is realiteit!

Dit geschenk is als geur van rode rozen
Zoals jij wellicht hebt uitgekozen
In deze ondernemerswereld niet zo normaal.
Je blijft toch har(d)t voor je ideaal?

De sint heeft je een beetje leren kennen:
een nieuwe wereld, fijnbesnaard:
de "gouden brief" die jij hebt geschreven
heeft hij in zijn (Spaanse) hart bewaard.

Sints wereld kende vele kleuren.
Zijn geel werd rood en is nu goud.
"Sangre y oro" zijn de kleuren
van het land waar hij van houdt.

In dat land leefde eens een ridder.
"Quijote" streed voor ideaal en recht.
Een Dulcinea was zijn jonkvrouw.
In haar naam voerde hij zijn gevecht.

Hoe wij de toekomst zullen maken
staat nog niet vast, gelukkig maar.
Eén ding weet sint echter heel zeker:
1990 was een zeer bijzonder jaar!

Dank je

Sint Nicolaas

Inayath Khan:

"Indien gij uw bewustzijn zo weet te verruimen dat het het bewustzijn van een ander raakt, dan worden niet slechts de gedachten, maar wordt de gehele geest van die persoon in uw geest weerspiegeld".

Op 2 januari 1991 schreef ik onderstaande brief die ik nooit heb verzonden.

"Na iets meer dan een jaar samenwerken vind ik het belangrijk van mijn kant eens de balans op te maken. Mijn concentratie is de laatste tijd wat teruggevallen. Dit is een gevolg van enkele persoonlijke vraagstukken die ik probeer op te lossen en dus energie van mij vragen. Het jaar overdenkend kom ik tot enkele gedachten: Vanaf het moment dat ik (echt) met Nieuw Elan in zee ben gegaan (oktober '89) heb ik me ten doel gesteld mijn, na mijn gewonnen proces teruggekregen, energie te steken in een zaak die ik de moeite waard vond (en nog vind) om in leven gehouden te worden en zo mogelijk nieuwe groeikansen te geven.
Ik prijs me gelukkig dat jij twee weken later onze gelederen kwam versterken. Voor het eerst werd ik gewaar dat er iemand was met wie ik op één lijn kon zitten. Jouw methoden en plan van aanpak kwamen in veel opzichten overeen met mijn denkwijzen. Op jouw verzoek in januari om mijn medewerking te geven aan het interne reorganisatieproces dat moest worden doorgevoerd kon ik zonder enige aarzeling ingaan. Ik denk dat daar twee motieven aan ten grondslag liggen.

Op de eerste plaats herkende ik in jou een stuk strijdvaardigheid, moed, idealisme en doorzettingsvermogen dat ik zeer de moeite waard vond om te ondersteunen en jou mijn vertrouwen (terug?) te geven.
Op de tweede plaats vond ik het een persoonlijke uitdaging om een instituut dat in chaos verkeerde tot een levensvatbare organisatie te herstructureren. Ik dacht dat ik daarvoor voldoende ervaring in huis had.

Na een jaar samenwerking merk ik dat het tweede motief plaats maakt voor het eerste. M.a.w. jij wordt steeds meer mijn persoonlijke drijfveer.
In jou herken ik veel uit mijn eigen "Sturm und Drangperiode". Ik noemde het hierboven al: jouw inzet, idealisme, tomeloze energie en strijdvaardigheid. Ik vond en vind het de moeite waard om mij daarvoor in te zetten. Ik wist dat je een moeilijke, harde periode tegemoet ging, vooral in de tijd dat je de verantwoordelijkheid kreeg om harde beslissingen te nemen t.a.v. een groot aantal medewerkers. Je hebt je daar op een fantastische wijze doorheen geslagen en ik ben er gelukkig mee dat ik daar mijn steentje aan heb kunnen bijdragen. Veel is er in korte tijd gerealiseerd. Ik denk dat mijn ontwikkelingstaken gaandeweg ten einde lopen. Veel is afhankelijk van het oordeel van het Bestuur over onze toekomstige mogelijkheden en de reacties van de markt. De tendenzen zijn jou en mij duidelijk."

Na mijn ontslag heeft L. mij telefonisch medegedeeld "We'll keep in touch". Ik heb haar toen toegezegd haar van de ontwikkelingen op de hoogte te blijven houden. Ik heb dat gedaan in een achttal "persoonlijk en vertrouwelijk" geschreven brieven:

Brief 1, direct na het loopbaanadvies van B. Schaake met daarin de gemaakte afspraken. L. heeft mij naar aanleiding hiervan nog gebeld om de tekst te accorderen aan de hand van de informatie die zij van Schaake had ontvangen.

Brief 2 heb ik verzonden op 31 juli 1991 en heeft als titel "Bij de 15de juli 1991". Ik heb je ooit een exemplaar van deze brief gegeven. Het is de zgn. "afscheidsbrief".

Brief 3 luidt alsvolgt: Eldorado (Mook L.), 7 augustus 1991. Brief 4 12 augustus 1991. Brief 5 Maarn, 27 augustus 1991. Brief 6 Maarn, 30 augustus 1991. Brief 7 Maarn, 7 september 1991. Brief 8 Nijmegen, 15 september 1991. Op 20-9-91 heb ik L. gebeld. L. laat weten dat er een brief naar me onderweg is dat ik welkom ben voor een gesprek, "mits het gesprek een zakelijk karakter heeft". Afspraak: vrijdag 11 oktober 14.00 uur, te NOORDWIJK.

11 oktober 1991 schreef ik voor mijzelf de volgende impressie:

"Alles zal naar u toegebracht worden....
U zult uzelf zijn..." (Marijn)

NOORDWIJK,

De antennes afgestemd

Gewandeld langs de zee....
Opnieuw binnen, bij de bron van Nuevo Espíritu....
"Je kunt meteen doorlopen.."
De deur stond open. De Manager in telefonisch gesprek met Kind.
"Hallo...."
"Hai..."
"How is life..?"
Curro...
"De kleuren van Spanje..?"

Ik heb weer even gedronken aan de bron. Een uurtje. Rust. Berusting. Nieuwe toekomst. Wanneer maak je je keus? In het najaar begint de leerkoorts. Begin bij jezelf. Bouw op niemand anders.

Omgezien en rondgezien. Boven "De Vlinder", onder De Advertentie van Nuevo Espíritu. Nog iets te vertalen. In rode inkt. Op mijn bureau: 5 rode en 5 roze rozen in wit lover....

Vertrek...
Een handdruk...
Het ga je goed....
Herfstbloemen naast de rozen...

Het zal jou goed gaan!!!

Zaterdag 19 oktober 1991 stuurde ik een kaart met rozen en de tekst:

Van: John
Aan: Liesbeth

Een jaar na de koersbepaling:
Dank voor een middag nieuwe inspiratie
Het zal jou goed gaan!!!
Tot ziens.

Op 5 januari 1992 schreef ik weer een brief:

"Hallo Liesbeth, Allereerst hartelijk dank, ook aan de overige collega's, voor de welgemeende kerst- en nieuwjaarswensen die ik op je leuke NE-kerstkaart mocht ontvangen. Het zien van alle persoonlijke handtekeningen vond ik hartverwarmend. Het doet me goed te weten dat ik nog leef in NOORDWIJK. In tijden waarin men hoofdzakelijk solo aan toekomstplannen zit te werken is het een goed gevoel te weten dat men niet alleen staat. Ook bedankt voor de zorgvuldige afwikkeling van het financiële stukje van vorig jaar. Naar ik heb gelezen in de pers is het nieuwe jaar in NOORDWIJK met veel vuur ingezet. Dat moet ongetwijfeld een symbool zijn voor de inzet waarmee jullie het NE-schip het komende jaar weer door de woeste golven moeten koersen. Ik wens je daar weer veel succes en sterkte mee. Ik heb een nieuwtje. Tijdens de laatste WickerWork-bijeenkomst in november ben ik door Rob Berends en Ghislaine Coenegracht in het WickerWork-bestuur gevraagd. Op 19 december jl. heb ik een bestuursvergadering bijgewoond en heb ik laten weten dat ik geïnteresseerd ben omdat ik daarmee, naast de wellicht nuttige uitbreiding van mijn netwerkcontacten, op een functionele manier de contacten met Nieuw Elan kan voortzetten. Vóórdat ik definitief ja zeg zou ik echter met jou eerst over dit onderwerp van gedachten willen wisselen. De eerstvolgende WickerWork-vergadering is op 23 januari a.s. Ik heb WickerWork inmiddels wel toegezegd op vrijdag 7 februari de AtM/AKZO namens hen te bezoeken. Amersfoort ligt voor mij naast de deur en ik vind het ook leuk Dolphine weer eens te ontmoeten. Met haar maak ik nog een afspraak voor 7 februari. Mijn Spanjeplan vordert gestaag, het theoretische stuk is althans bijna klaar, maar bevat een groot aantal aannames. Nu komt het op de praktijk aan en daar heb ik jou echt bij nodig. Mag ik in het verlengde van ons gesprek van 8 oktober weer een beroep op je doen om voor mij te "klankborden"? Natuurlijk wil ik hier een tegenprestatie tegenover stellen. M.b.t. mijn associatie-overeenkomst met het consultancy-bureau dat projecten ontwikkelt in Latijns Amerika heb ik een gesprek gehad met Mr. Van Amstel. Dit gesprek is prettig verlopen. Ik heb hem ook van mijn toekomstige zakelijke plannen op de hoogte gesteld. In de Nieuw Elan-periode heb ik prettig met hem samengewerkt; hij denkt sterk vanuit werkgeversbelangen, heeft goed zicht op mijn, toch niet al te eenvoudige, rechtspositie en is vanuit Maarn goed en snel bereikbaar. Hij heeft zich bereid verklaard mij vanaf nu persoonlijk en zakelijk juridisch bij te staan, mits dit niet conflicteert met de belangen van Nieuw Elan, maar die intentie heb ik ook helemaal niet. Dus dat zit wel goed, denk ik. Ik hoop dat je op korte termijn tijd en gelegenheid hebt voor een nieuwe afspraak. Neem je weer contact met me op? (misschien ten overvloede: ik stoor jou niet graag in je werk en ik ben overdag over het algemeen gemakkelijk bereikbaar) Vriendelijke groeten en tot horens"

23 januari 1992 - Verklaring aan Wickerwork-bestuur

In de Wickerwork-bestuursvergadering van 23 januari heb ik het volgende verhaal over mijzelf verteld:

"Ik heb 10 jaar als onderwijzer voor de klas gestaan in Nijmegen en in die tijd in de avonduren, vrije dagen en vakanties gestudeerd aan een MO-opleiding Spaans. Na mijn eerste graads-diploma te hebben gehaald heb ik zelf een taleninstituut opgericht. In 1981 is dit instituut opgegaan in een groot landelijk opererend particulier taleninstituut met ongeveer 6000 cursisten. Ik kreeg hiervoor de algehele directieverantwoordelijkheid, d.w.z. binnen een constructie van twee vennootschappen met dezelfde naam. Dit speelde zich af in de tijd van het OGEM-schandaal en na verloop van tijd werd het mij duidelijk dat ik directeur was geworden van het afstervende deel van een sterfhuisconstructie. Ik heb dit deel tot 1987 in leven weten te houden, waarna het is overleden en er voor mij dus geen werk meer was. Vooraf had ik de Stichting Beroepsgerichte Opleidingen (SBO) opgericht om in de toekomst nieuwe opleidingsprodukten onder te brengen, zoals het scholingsproject voor werkzoekende talenacademici "Internationaal Stafmedewerker" (ISM). Mijn toenmalige medeaandeelhouders hebben mij de oprichting van de SBO toendertijd niet in dank afgenomen en mij van de markt geweerd door me te confronteren met een zware juridische civiele procedure. Ik was nog werkzoekend, ben toen officieel uit het SBO-bestuur gestapt en heb mij als cursist aangemeld bij concurrent "De Baak/Nieuw Elan". Ik voldeed aan de toelatingsvoorwaarden en heb hier de AtM 88 gevolgd en op stagebasis bij Nieuw Elan gewerkt aan de totstandkoming van "het Spanjeproject", de opleiding voor werkzoekende hispanisten (een mij niet onbekende doelgroep) "Internationale Marketing gericht op Spanje" (IMS). Dit project is onder verantwoordelijkheid van Annet de Jong, nu projectleidster van het Management Loopbaan Project (MLP), uitgevoerd. In die tijd werkte ik dus op verschillende fronten:

- aan de totstandkoming van de leergang Internationale Marketing Spanje,
- het volgen van de AtM-opleiding,
- het winnen van de (stevige) juridische procedure (veel onderzoek) en
- het vinden van een nieuwe werkkring.

In oktober 1989 kwam het verlossende schot. Door een uitspraak van de rechter van de arrondissementsrechtbank won ik het proces, althans voor wat betreft mijn aandeel in de zaak. Ik kreeg tevens met ingang van 1 november een contract voor een half jaar als office-manager bij Nieuw Elan. Vanaf dat moment heb ik intensief en goed samengewerkt met Liesbeth om structuur in de Nieuw Elan-organisatie aan te brengen. De Baak-directie heeft mij nadien een functie aangeboden als stafmedewerker "office- en informatiemanagement", ook wel "Algemene Zaken" genoemd. In deze functie heb ik hoofdzakelijk directie-ondersteunende werkzaamheden verricht in een overgangsfase waarin de organisatie overging van een gecentraliseerde naar een gedecentraliseerde vorm. In mei 1991 kregen we te horen dat onze voornaamste broodheer, het Arbeidsbureau Amsterdam, onze offertes niet kon honoreren ten gevolge van beleidsveranderingen binnen dit arbeidsbureau. Er was voor mij binnen Nieuw Elan dus geen budget meer beschikbaar en de directie kon dus nog maar één ding doen: ontslaan. In juni heb ik in goede harmonie afscheid genomen. Na een periode van strategische afwegingen heb ik tot op heden geïnvesteerd in het in balans brengen van mijn ontwrichte gezinssituatie en het behoud van het opgebouwde relatienetwerk, zoals de contacten binnen de Lions Club Maarn Maarsbergen. Ik denk nu weer aan de opbouw van een eigen instituut waarin ik mezelf helemaal kwijt kan. Alle juridische beperkingen hiervoor zijn weggenomen. Er moet nog aan twee voorwaarden worden voldaan: een goede gezondheid en een parttimebaan, zodat ik het instituut niet behoef op te zetten vanuit een uitkeringssituatie. Ik denk daarbij aan elke functie waarbinnen ik een bijdrage kan leveren aan de oplossing van een organisatieprobleem."

Deze tekst maakt ook deel uit van de eerste notulen die ik ten behoeve van het Wickerworkbestuur heb geschreven. Gert-Jan Luyendijk had daar grote moeite mee. De volgende stap: afspraak voor 24 februari. Vervolgens: Maarn, 3 februari 1992. Twee dagen later Maarn, 5 februari 1992. Op 12 februari 1992 zond ik de jou bekende brief uit Parijs. Op 24 februari besprak ik met L. mijn verdere "Spanjeplan" en op 27 februari 1992 schreef ik haar Bedankt voor de hartelijke ontvangst. Twee weken later was er een belangrijke beslissing gevallen. Maarn, 11 maart 1992. En als vervolg hierop Maarn, 25 maart 1992.

Opgetekend in mijn dagboek:

22 april 1992 - De dag van het vonnis

Gisteren met de Lions naar de Keukenhof. Schitterend. Een prachtige blauwe lucht en alle kleurschakeringen. De laatste dag van ons huwelijk, volgens de wet. Gegeten in De Nachtegaal te Lisse. Toevallig, die nachtegaal? Ons huwelijk begon in de Nachtegaalstraat. Getuige van de eerste dag van ons huwelijk was Riet (in het vliegtuig naar Rhodos), ook van de laatste dag. Vanmorgen ontbeten in het pension Bernadette van mevrouw Van Schie in de Quarles van Uffordstraat te NOORDWIJK. Daarna bloemen gekocht voor het secretariaat én voor Liesbeth. Door de Toekomststraat gewandeld. L. keek zorgelijk toen zij mij zag in gesprek met Cissy. Zij werd aan de telefoon geroepen. Ik vertelde haar dat ik gelijk naar boven ging en heb koffie voor haar gehaald. Gesproken over persoonlijke ontwikkelingen n.a.v. Lions-jasje. Het verloop van de echtscheidingsprocedure. Zij vond dit erg knap gedaan. Nog even gesproken over haar briefje van september waarin ze had geschreven dat ze geen behoefte had om over haar gevoel te praten. Onmiddellijke reactie: "Ik vind ook dat je dat niet van mij mag verwachten". Ik heb haar gezegd dat ik dat ook respecteer, maar dat ik wat ik heb geschreven nog steeds meen. "Ik heb echt heel fijn met je samengewerkt en ben nog steeds erg op je gesteld". Daarna over naar het bedrijfsplan van Cervantes. Rapportage van bezoeken: George Görtemöller, RCO, mevrouw Alonso, NS KvK, EVD.

Adviezen Liesbeth:

Eerst produkt helder hebben, dan pas bestuurders kiezen.
Doelstellingen per bezoek helder hebben.
Verschillende scenario's in kaart brengen, dan kiezen.
Keuze voor ontwikkelen, zoek dan een financier (Elsevier?, of bedrijf dat zelf baat heeft bij een complete dienstverlenende organisatie).
NS KvK is neutraal. Begin met een joint venture.
Licenties: als contract Nieuw Elan-CERYSE.

De 2e week van juli gaat Liesbeth op vakantie. Vóór die tijd afspraak maken voor rapportage Spanjebezoeken en verdere koersformulering.

Op koninginnedag verliet ik voor het laatst mijn woonhuis in Maarn. Tegen 22.30 uur bereikte ik mijn hotel in Bordeaux. Hier schreef ik in mijn portable computer:

"Bordeaux, 30 april 1992

The selffullfilling prophecy

Jij gelooft in de selffullfilling prophecy. Ik ook. Bij Wickerwork heeft ooit eens een inleidster, ik weet niet meer hoe ze heet, gewerkt met de geleide fantasie. Het toekomstbeeld werd zo gevormd. Ik zag een instituut voor mij in Spanje. Een ideaalbeeld. Ik zag het Malaca Instituto van Joaquín Chacón en zijn Deense vrouw Ida. Een ideaal stel zo op het eerste gezicht. Samen een prachtig internationaal instituut runnen, jij het stuk management en misschien wel het stuk Engels en ik de Spaanse communicatie. Ida en Joaquín zijn nu gescheiden, maar ze hebben met hun tweeën wel wat neergezet. Ik ben nu ook gescheiden, de eerste dag. Het vonnis van de rechter is nog maar een formaliteit. Wat mij betreft kunnen wij bouwen aan een nieuwe toekomst en werken aan mijn ideaal, hetzelfde ideaal als dat van Julio Sampedro: "building a bridge between Holland and Spain". De brug over de Garonne ben ik zoëven overgereden. Een symbool? Met een uur praten ben ik de volgende keer niet meer tevreden. Ik ben wel blij en gelukkig dat wij door een uur praten elkaar weer hebben gevonden." Vervolgens ben ik begonnen aan de Ruta de Don Quijote. Vanuit het dorpje El Toboso schreef ik L. de volgende brief: El Toboso, 23 mei 1992

Niet verzonden:

"Ter overdenking:

Realisme is ook een keiharde realiteit. In een soort bijlage bij deze brief vind je ook enkele naar mijn idee zeer realistische overwegingen m.b.t. de Spaanse thema's "donjuanisme" en "dulcineaïsme". In een tweede bijlage een korte opsomming van de acties die ik tot op heden heb uitgevoerd.

El Dulcineaísmo y el Don Juanismo

Mijn verblijf in Spanje heeft mij ook de gelegenheid gegeven afstand te nemen van de situatie thuis. Ontstaan droombeelden, fantasiebeelden in een niet reële situatie, naarmate men de realiteit van de gedroomde situatie benadert, des te realistischer gaat men over iets denken. Vandaag, 11 mei 1992 heb ik het naambordje gefilmd van het instituut Dulcinea in Salamanca. Het instituut Don Quijote brengt hier de goedkope cursisten onder: 4 weken cursus, reis en verblijf voor 1150,-. Vandaag ook hebben we gediscussiëerd over het thema Don Juan en het begrip "fidelidad" en "infidelidad", trouw en ontrouw. De persoonlijke realiteiten binnen de groep verschilden sterk. Het is mij wel duidelijk geworden dat mannen en vrouwen over dit onderwerp zeer verschillend denken. Het wordt mij duidelijk dat een vrouw een "slippertje" in sexueel opzicht van een man kan accepteren wanneer hij daar met zijn vrouw over praat, maar dat het onacceptabel is voor een vrouw wanneer hij in gedachten bij een ander is. Voor een man is het onacceptabel als een vrouw zich lichamelijk aan een ander overgeeft en een directe reden voor echtscheiding. Ik besef nu heel duidelijk dat mijn echtscheiding voortkomt uit het feit dat mijn dulcineaísmo uiteindelijk tot mijn echtscheiding heeft geleid. Ik ben daar zelf verantwoordelijk voor. De voordrachten van 19 oktober 1990 staan mij nog zeer goed voor de geest. De term "Don John" is toen gevallen. Ik heb blijkbaar dat beeld toen opgeroepen en een eenmaal opgeroepen beeld gaat uiteindelijk ook zijn eigen leven leiden. Mijn afscheidsbrief van juli 1991 laat in dit opzicht ook aan duidelijkheid niets te wensen over. Ik heb mij blijkbaar onvoldoende gerealiseerd wat de gevolgen op het persoonlijke vlak zouden zijn toen ik jou in januari mijn steun toezegde bij de noodzakelijke reorganisatie van Nieuw Elan. Dit was in feite al een keuze voor een persoon op dat gegeven moment. Met man en macht heb ik daarna geprobeerd werk en privé te scheiden en de persoonlijke gevoelens daarna te sublimeren. Vrouwen voelen dit blijkbaar veel subtieler aan dan mannen. Voor mijn vrouw was er geen verschil tussen gevoel en verstand. Zij koos voor haar gevoel. Ik koos voor mijn verantwoordelijkheid. Mijn verantwoordelijkheid voor mijn gezin, voor de opvoeding van mijn kinderen én voor Nieuw Elan, maar mijn hart was bij de vrouw met wie ik bij mijn eerste ontmoeting het kompas had gelijk gesteld en met wie ik in feite niet meer dan een uur per week gemiddeld van gedachten wisselde, en dan nog praktisch alleen over het werk, maar met wie ik mijn naam wekelijks heb gedeeld in de talloze stukken die onder de collega's werden verspreid. In mijn visie was deze relatie heel zuiver, maar van de andere kant werd ik wel gedreven door het feit dat ik bereid was voor deze vrouw te vechten als een edelman uit de tijd van El Greco, als de Caballero con la mano en el pecho, de edelman met de hand op de borst. Over het algemeen bestaat het beeld dat wanneer een echtpaar tot echtscheiding overgaat er een derde in het spel is. Voor zover mij bekend is dat niet het geval bij mijn echtgenote en ikzelf ben geen man die lichtzinnig van de ene in de andere relatie stapt en zich slippertjes veroorlooft. Desalniettemin hebben wij tot echtscheiding besloten. Mijn quijotismo en dulcineaísmo, dat blijkbaar niet past in het ritme van deze tijd, heeft uiteindelijk tot de meest ingrijpende beslissing in mijn leven tot op heden geleid. Binnenkort praten we weer over mijn zakelijke toekomst, als ik je mijn ervaringen rapporteer. Die zakelijke toekomst heeft pas inhoud wanneer de onderliggende motivatie ook duidelijk is en dan heb ik te maken met een existentiële beslissing: "to be or not to be", waarbij ik jouw persoonlijke situatie en jouw behoefte om niet over je gevoel te praten in hoge mate blijf respecteren. Anderszins heb ik wel te maken met een belangwekkende realiteit. Zoals ik je in mijn vorige gesprek ten aanzien van mijn echtscheidingsprocedure heb verteld accepteer ik op geen enkele wijze dat een advocaat in mijn schoenen gaat staan of in de schoenen van degene met wie ik een probleem moet oplossen. Jij vond dit heel knap gedaan. Voor mij is dit een principe-kwestie. Iedereen kan mij adviseren, maar een beslissing neem ik altijd zelf. En wat dit betreft denk ik dat wij nog altijd op dezelfde golflengte zitten. Al evaluerende komen verschillende beelden bij mij boven, als ik denk aan de wijze waarop ons contact als collega's is verbroken. In mijn gesprek met Gijs van Amstel, jouw advocaat tijdens mijn ontslagprocedure, heeft hij laten weten dat mijn werkgeefster graag bij mijn keuzeproces betrokken wilde blijven. Ik heb met dit verzoek ingestemd. Ik heb mijn werkgeefster nadien gerapporteerd over al mijn stappen binnen dit keuzeproces, te beginnen met mijn evaringen met de verschillende outplacementbureaus. Nadien heb je mij geadviseerd om contact op te nemen met Metacentrum in Den Haag, omdat dat bureau meer de diepte in ging. In mijn gesprek met dat bureau en daarna heb ik mij gerealiseerd wat jij in feite in mijn leven voor mij persoonlijk betekent. Veel mensen hebben op hun wijze aan mijn karakterstructuur bijgedragen. Samen hebben wij, in januari vorig jaar, voorbereidingen getroffen voor functioneringsgesprekken. Toen was het jouw beurt om mij te beoordelen. Op het moment dat ik het functioneringsgesprek met jou inging is mij ogenblikkelijk door een van onze collega's gevraagd "En wie beoordeelt Liesbeth?" Ik hoef jou de onderliggende gedachte niet te vertellen. Ik was niet in de positie om jou te beoordelen. Als jij behoefte hebt aan een stuk persoonlijke feedback van mijn kant, wil ik je die graag geven. Ik hoor het wel van je. In mijn Persoonlijk Marketing Plan heb ik puntsgewijs opgenomen wat de mensen om mij heen voor mij hebben betekend en daardoor aan mijn wezen hebben bijgedragen, waarvan ik heb geleerd. Dit is jouw bijdrage:

- gevoel, fijnzinnigheid, tact gepaard aan zakelijkheid
- respect, vertrouwen
- inzicht in groepsprocessen
- communicatie met medewerkers in de organisatie
- zorgvuldigheid
- dynamiek
- punctualiteit bij afspraken: time-management
- snelle, verantwoorde beslissingen nemen
- medewerkers de ruimte geven om na te denken en zelf problemen te signaleren en op te lossen
- wat communiceren, aan wie, op welk moment (timing)
- aandacht schenken aan positieve eigenschappen en de ruimte geven om deze te ontwikkelen
- betrokkenheid
- buiten formeel getrokken grenzen treden, maar grenzen wel nauwgezet bepalen
- duidelijkheid in formuleringen
- ieder in zijn waarde laten en zijn waarde bevestigen
- onderzoeken tot op de bodem

Ik hoop dat je er iets aan hebt dat je van mij op deze manier ook een keer wat feedback ontvangt. Ik bel je zodra ik weer in Nederland ben.

Hasta siempre,

Lo tuyo, si me entiendes."

Nooit verzonden:

"Sevilla, 26 mei 1992

De andere kant van Sierra Morena,

Liesbeth,

Dit is weer zo'n brief die ik voor mezelf zit te schrijven op de bovenetage van een oud Sevillaans huis en waarvan ik nu niet weet of je hem ooit zult lezen. Misschien als de tijd ervoor rijp is. Ik denk aan jou, omdat ik je nooit echt heb verteld waardoor mijn huwelijk uiteindelijk op de klippen is gelopen. Ik denk ook aan mijn huwelijk, omdat hier in Andalusië in 1971 mijn relatie met E. is begonnen. Toen ik E. voor het eerst ontmoette had zij al een vakantie geboekt aan de Costa del Sol, met vier vriendinnen. Zij was toen zo weg van mij dat ze me voorstelde die twee weken bij haar en haar vriendinnen op haar appartement te verblijven. Ik vond dat natuurlijk geen gek idee en stelde meteen voor er ook maar een verloving aan vast te knopen in het Alhambra in Granada. Ik ben drie dagen vóór E. naar Zuid-Spanje vertrokken en bezocht eerst Córdoba en Sevilla, daarna trof ik E. en haar vriendinnen. We gingen op 3 juli 1971 samen naar Granada en verloofden ons onder sprookjesachtige omstandigheden. Teruggekeerd in Torremolinos vierden we een Spaans knalfeest met een grote groep mensen. Deze relatie is lange tijd goed gegaan tot ik in oktober 1990 merkte dat ik inmiddels meer van jou hield dan van mijn eigen vrouw. Wat er in mij omgegaan is heb ik je al geschreven. Ik heb je ook verteld dat er een spanningsveld in mij bestond in de relatie Nieuw Elan/SBO en alle daarin betrokken personen. In alle situaties waarin ik keuzes moest maken heb ik vervolgens voor jou gekozen. Daarbij heb ik geprobeerd zakelijk en privé te scheiden, maar dat is, naar mij nu toeschijnt, een drogreden geweest die door mijn omgeving nooit is geaccepteerd. Het is mij onmogelijk gebleken een waterdicht schot te trekken tussen wat ik privé meemaak en aangaande mijn werk, alle pogingen ten spijt. Begin maart was de spanning ten top gestegen. Natuurlijk kon ik toen ook niet meer functioneren op de manier zoals je die van mij gewend was en het is mij duidelijk waarom ik kort daarna op de zwarte lijst moest komen. Bert Hortensius had die situatie goed ingeschat. Ik denk dat ik nu ook begrijp waarom jij niet over je gevoel wilt praten. Mijn echtscheiding is vorige week 20 mei uitgesproken. Ik vernam het op 21 mei, de verjaardag van Ramon, een jaar nadat jij mij officieus mijn ontslag aanzegde. Voor mijn gevoel ben ik mijn vrouw, mijn kinderen én mijn werk kwijtgeraakt, alleen dóór een gevoel, een positief gevoel. Het is verstandig daar niet over te praten, maar dat neemt niet weg dat ik er nu helemaal van overtuigd ben dat ik meer van jou dan van E. hield, en houd, anders schreef ik niet deze brief. In de relatietherapie is de gehele problematiek uitgebreid aan de orde gekomen. Daags na mijn bezoek aan jou op 24 februari is mij door de therapeut gevraagd te antwoorden op twee vragen:

1. Als je zou moeten kiezen tussen west en zuid, waar zou je dan voor kiezen? Ik heb gekozen voor west.
2. Als je moet kiezen tussen E. en Nieuw Elan, wat is dan je keus? Ik heb geantwoord dat ik in het centrum blijf.

E. heeft daaruit de conclusie getrokken dat ik niet echt van haar houd. Ze heeft het daar natuurlijk steeds erg moeilijk mee gehad. In januari van dit jaar heeft ze ooit eens opgemerkt "Als Liesbeth verliefd zou zijn op jou, dan zou mijn probleem zijn opgelost". Ik heb je dit nooit verteld, want ik wilde niet dat je weer "echt een probleem" zou hebben, want ik voelde mij verantwoordelijk voor de hele situatie, ook voor jou en het zou het laatste zijn wat ik wilde om jou een serieus persoonlijk probleem te bezorgen. Straks ben ik weer in Granada. Mensen worden na 21 jaar volwassen. 21 jaar later sta ik weer aan de bron: de leeuwenfontijn, de afsluiting van een relatie, het begin van mijn laatste etappe in mijn leven.

Costa del Sol, 31 mei 1992 Na opnieuw te zijn geconfronteerd met het begin van onze relatie in Torremolinos concludeer ik dat er drie hoofdmotieven zijn geweest om mijn huwelijk in stand te houden. In volgorde van prioriteit.

1. Voor de kinderen;
2. Voor de sex;
3. Om te voorkomen dat jij nadelige gevolgen van mijn echtscheiding zou ondervinden."

Verzonden: Aan de andere kant van Sierra Morena Horoscoop 1 juli 1992 U heeft volop plannen voor de toekomst. U zoekt steun bij uw vrienden om deze plannen te verwezenlijken. U heeft de behoefte om uit het kleine wereldje te stappen waar uw leven zich de laatste tijd binnen bewoog.

8 juli 1992

Tijdens de rit over de A-2 het lied van The Seekers:

"There 's a new world somewhere
They call the promised land
............
But I never, never find another you.....

Weer zo'n fantastisch gesprek. Ik had de Eau de Toilette "Sevilla" voor jou meegebracht en het kompas uit Frigiliana. Je liet zien dat je echt heel blij was met het cadeau en het prachtig vond. Dat stemde mij blij en tevreden. Ik heb je verteld dat ik het in een dorpje bij Nerja heb gekocht dat 500 jaar geleden door de christenen was uitgemoord. Je kreeg er zin in je in de cultuur van Spanje te gaan verdiepen. Nadat ik mijn bewondering te kennen heb gegeven m.b.t. de wijze waarop je met mijn persoonlijke problemen bent omgegaan (op afstand gebleven en mij niet laten vallen) en gesproken te hebben over de grootste stommiteit die ik heb begaan en waar je absoluut niet bij betrokken wil worden, spraken wij verder af de gesprekken zakelijk te houden. Ik voelde mijzelf wel genoodzaakt de desbetreffende mededeling te doen om a. eerlijk tegenover mijzelf te kunnen zijn en b. jouw reactie te zien, dus Openhartigheid. Voor mij is dit weer een leermoment. Wij konden hierna ook heel snel weer op de zakelijke golflengte verder. Je gaf aan dat deze gesprekken op mijn verzoek plaatsvinden en dat het aantal gelimiteerd blijft. Hier ben ik het in zakelijk opzicht mee eens. Als Cervantes eenmaal draait zul je voor mij weer van onschatbare waarde zijn geweest (zo dacht ik toen). Of ik in staat ben over een aantal maanden persoonlijk het contact met jou te verbreken dat weet ik nog zo net niet. Daarvoor ben ik teveel met je vergroeid. Daarvoor hou ik teveel van je, meer nog dan voordien. Voor het eerst was ik in staat jou te confronteren met dingen die voor jou confronterend waren, maar die ons gevoelsmatig meer bij elkaar hebben gebracht dan verwijderd. Ons afscheid op de kamer van Carla was daarvoor ook veel te warmhartig. Ik gun jou ook zo van harte dat je een fijne vakantie hebt in Amerika, daar ben je een veel te goede vrouw voor. En of ik ooit "another you" zal vinden denk ik niet.

12 juli 1992

Dit is weer zo'n brief die ik heb geschreven in het holst van de nacht. 8 juli was voor mij weer zo'n bijzondere ontmoeting met de vrouw waarvan ik (natuurlijk niet als enige) werkelijk heel veel houd, met de vrouw waarmee ik me verbonden voel. Jij bent voor mij een ondeelbaar geheel. Ik kan mij daar niet van losmaken. Op een bureau zag ik nog een flesje "cuarenta y tres (43)". Ik was weer thuis bij jou. Ik was weer thuis in NOORDWIJK. In gedachten blijf ik steeds bij je. Ik volg je in gedachten op je reis en zie uit naar het moment dat je weer terugkomt. Mijn leven en verantwoordelijkheden neem ik niet lichtzinnig, dat weet je wel. Ik heb mij dan ook nooit helemaal volledig uitgesproken omdat ik jouw relatie met Bart respecteer en jouw verantwoordelijkheden, maar in de relatietherapie die meer dan een jaar heeft geduurd heb ik moeten kiezen tussen mijn huwelijk en contact met "Nieuw Elan". Nieuw Elan, dat ben jij. Ik heb gekozen voor het laatste.
In september heb ik een echtscheiding vermeden, omdat ik niet wilde dat jij daar enigerlei schade van zou kunnen ondervinden. Iedereen wist immers al dat ik persoonlijk achter jou was gaan staan. Verzonden Een bedankje. Op 27 juli kwam ik tot onderstaande zelfreflectie (niet verzonden) "PERSOONLIJK het verschil tussen persoonlijk en zakelijk is alleen een verschil in het gebruik van woorden. 27 juli 1992 Lieve vriendin, Natuurlijk ben je dat van mij, een vriendin. Een échte. Omdat je me hebt geholpen en een steunpilaar voor mij bent gebleven. Tot nú toe. Ondanks al je drukke bezigheden en je zware verantwoordelijkheid voor je werk. Zonder daar iets voor terug te verlangen. Nu ik me heb ontworsteld aan de beperkingen van mijn persoonlijke omstandigheden ben ik me dat goed gaan realiseren. Ik kan me nu verder ontplooien met een hernieuwd elan. Dit heeft me ook weer even aan het denken gezet, ook over die relatie tussen jou en mij, tussen Nieuw Elan en mij. Even "terugspoelend", om van hieruit weer nieuwe energie te vergaren om verder te gaan in een proces van steeds afsterven en opnieuw geboren worden. Privé en werk lopen dan wel door elkaar, maar dat kan ook niet anders. Kijk maar vanuit je hele persoon, zodat ik weer eens weerklank bij je kan vinden en het later weer kan teruggeven vanuit de nieuwe mens die ik dan ben geworden. Ik laat je nu, ongevraagd, maar overtuigd dat je het in je op wilt nemen, momenten van geluk en een stuk chaos uit mijn leven, een aantal feiten en gebeurtenissen uit het afgelopen jaar meebeleven en vertrouw erop dat je mij met je scherpzinnig analytisch vermogen en je warmhartig in- en meevoelingsvermogen hieruit een aantal elementen kunt aanreiken waarmee ik mijn nieuwe leven gestalte kan geven, zoals je ooit elementaire stukken uit mijn beleidsvoorstel "Hoe bespaar ik een miljoen" hebt gelicht om Nieuw Elan in leven te houden. Als, laten we zeggen, marktstrategische situatieschets geef ik aan het eind een analyse van de gevolgen van mijn persoonlijke ontwikkeling ten aanzien van de markt waarin Nieuw Elan zich bevindt, met name vanuit de herpositionering van de in mijn "Operatie Spider" genoemde relatiepatronen. Ik geef je een beschrijving van verleden, heden en toekomst.

Verleden

Ik blijf de mening toegedaan dat jij en ik in onze Nieuw Elan-tijd een, laten we zeggen, geestelijke twee-eenheid waren. Nooit in mijn leven heb ik zo'n diepe pijn gevoeld als kort na dat moment dat jij mij mijn ontslag moest aanzeggen. Mijn eerste ervaring van een scheiding. Nog nooit in mijn leven heb ik zo sterk met iemand meegeleefd die dat deel van haar personeel moest ontslaan dat haar na stond, waar zij van hield. Al was het een rationele operatie. Dat was toch niet gemakkelijk. Ik heb dit vooral zo sterk aangevoeld toen Nelleke Westerhof, waar jij toen zo'n goed contact mee had, zich in het zwart had gestoken om mij de moeilijke boodschap over te brengen. Wat er daarna gebeurde heb ik je nooit verteld, maar ik voel me geroepen je daarin nu openheid van zaken te geven. Niet alleen in jouw belang. Niet alleen in mijn belang, maar in beider belang, omdat wij er beiden lering uit kunnen trekken en er in de toekomst iets aan kunnen hebben. Na die ontslagaanzegging volgden de onderhandelingen over de ontslagregeling. Onze gemeenschappelijke advocaat, die bij die gelegenheid aan de andere kant van de tafel zat, vroeg mij of mijn werkgeefster verder bij mijn keuzeproces betrokken kon blijven. Hier heb ik mee ingestemd en ik vond het zelfs erg plezierig. Voordien had ik op verzoek van mijn echtgenote wel een second opinion gevraagd bij een andere advocaat. Deze zag mogelijkheden om circa fl. 135.000,- bij De Baak te claimen. Hierop ben ik niet ingegaan. Vervolgens begon mijn keuzeproces. M.b.t. mijn werksituatie heb ik je van alle stappen op de hoogte gebracht. Mijn voorkeur ging uit naar Metacentrum, het idee van Nelleke Westerhof, dat volgens jou meer in de diepte ging dan alle andere bureaus. In een gesprek met één van de consulenten kwam het thema "relatie met een andere vrouw" aan de orde. Hoewel daar in mijn situatie in de praktijk geen sprake van was, lag daar gevoelsmatig wel een probleem. Ik moest een oplossing vinden voor het verlies aan werk én een compensatie voor onze goede samenwerkingsrelatie. Als bijna vanzelfsprekend, zo zou ik na de reële transcendente ervaringen met jou, kunnen zeggen, droeg jij zelf de oplossing voor dit probleem aan. Je belde me op en bood me aan van het eenmalige loopbaanadvies van Psychotechniek gebruik te maken. Inmiddels was hier wel het een en ander aan vooraf gegaan in de persoonlijke belevingssfeer. Wat er in Hoofddorp in me is omgegaan heb ik je in juli vorig jaar geschreven. Ik was echt gelukkig in dat kamertje naast je. "Een harde werker", maar dat harde werken deed ik natuurlijk niet voor mij alleen. Dat heb je toen waarschijnlijk ook begrepen, wat tot uitdrukking kwam op de dag van de verhuizing. In aanwezigheid van het personeel was je naar mij toe tot dan steeds formeel overgekomen. Op de dag van de verhuizing was dat op slag veranderd. Iedereen kon zien hoe goed we met elkaar omgingen en in NOORDWIJK waren wij plotseling degenen die het beeld bepaalden: een man en een vrouw die elkaar goed aanvoelden. Allerlei kunstgrepen in de sfeer van omgevingsveranderingen, functiebeschrijvingen en functioneringsgesprekken konden daar nadien niets aan afdoen. Wat niet wil zeggen dat ik jouw stimulerende suggesties op het gebied van de ontwikkeling van mijn communicatieve vaardigheden niet in dank heb afgenomen. Integendeel. Je nam na de verhuizingsoperatie een week vakantie om in de bossen van Ermelo na te denken en uit te rusten. Ik nam jouw plaats in op jouw kamer. Je had mij je telefoonnummer gegeven. Jacobine vertelde me dat ik dat tegen niemand moest zeggen, wat ik niet kon begrijpen. Daarna zagen we elkaar even. De voorbereidingen voor "Neuzen in de wind" waren in volle gang. Ik nam vrij in de week van de herfstvakantie. De laatste vrijdag vond de feestelijke gebeurtenis plaats. Je belde me op met het aanbod mij in Leiden op te halen. Je wachtte bij het station met je petje op en je matrozenshirtje aan. Toen zag ik ineens een andere Liesbeth, een nieuwe jeugd werd in mij wakker en ik was op slag ook een ander mens. Ik heb je die dag dan ook geen moment meer uit het oog verloren. We aten samen, dronken samen, praatten en lachten samen. Ongecompliceerd en evenwichtig. Heerlijk! Lekker ontspannen. Daar waren we allemaal aan toe. Toen deed je jouw speechje en gaf je me de bos rozen namens alle medewerkers. Ik had me voor die tijd lang niet meer zo gelukkig gevoeld als op dat moment. Ik was positief overweldigd. Bert heeft me nadien naar huis gebracht en me glunderend met mijn "trofee" mijn huis zien binnengaan. Die mooie bos heb ik in de salon midden op tafel gezet. Trots en blij als een kind als ik ermee was. Toen mijn buurman (voorzitter van concurrent SBO) gewoontegetrouw via de achterdeur een kijkje kwam nemen heb ik hem met gepaste trots verteld dat ik die rozen van "mijn baas" had gekregen. Met deze situatie heeft die man nooit kunnen omgaan. Toen brak november aan. Je was, als een perfecte collega, attent voor me en vergat mijn verjaardag niet op 9 november. Dit was eigenlijk een heel cruciaal moment, want daags ervoor had ik geconstateerd dat mijn ontwikkelingstaken bij Nieuw Elan binnen een half jaar tot een einde zouden komen. Je had me verteld dat wanneer we het niet zouden redden "jij en ik" dan samen op straat zouden staan. Het advies van "thuis" om direct te gaan solliciteren heb ik niet opgevolgd. Ik heb mijn vrouw toen gezegd dat ik jou niet in de steek zou laten. Dat was natuurlijk mijn persoonlijke keus. E. heeft zich toen gerealiseerd dat zij en ik uit elkaar waren gegroeid en heeft daar veel verdriet van gehad, waardoor zij in onbalans was geraakt. Jouw positie in deze situatie was en is volstrekt integer. Je hebt de liefde van je collega weten te winnen, een heel pure, zuivere, menselijke liefde. Dat is een grote verdienste. Volgens deskundigen ben ik verliefd op jou geworden. Om te voorkomen dat dit door mijn werk- en privésituatie zou heenlopen heb ik mij tot een psychotherapeut gewend om mij van die verliefdheid af te helpen. In de periode die volgde namen de innerlijke spanningen toe nadat ik op de dag dat ik met E. Amsterdam en NOORDWIJK had bezocht en zij mijn aanbod om een rood mantelpakje voor haar te kopen had afgeslagen. De voor de werksituatie noodzakelijke ontslagregeling maakte een eind aan deze problematiek t.a.v. Nieuw Elan. Er restte mij dus nog een probleem thuis op te lossen. Dat had je wel goed gezien. Uitgangspunt nummer één bij die probleemoplossing was dat ik de relatie met jou en Nieuw Elan in stand wilde houden, omdat ik daar in juli al voor had gekozen.
Uitgangspunt 2 was dat ik daarbij moest voorkomen dat jij op grond van marktstrategische belangen door derden in mijn privé-problematiek zou worden betrokken. Het advies van Psychotechniek was besproken aan werkgevers- en werknemerszijde. Hier ligt dus, wat je zou kunnen noemen, een "commitment middels bemiddeling", want Schaake heeft zijn adviezen met jou besproken en dat vind ik ook prima. Hierdoor bleef het flinterdunne lijntje tussen jou en mij gehandhaafd ondanks de zware druk van de omstandigheden. Ik hield je van alle ontwikkelingen op de hoogte, wetende dat ik persoonlijk de zwaarste persoonlijke beslissing uit mijn leven tot op heden ging nemen nadat ik de "relatiepatronen had bestudeerd" en ik het uitgangspunt dat "de behoefte vanuit de privésituatie niet bepalend was" had overgenomen en me daarbij de vraag had gesteld: "Hoe kan ik de volgende slag met succes op eigen kracht maken?" Daarin zaten nogal wat complicerende factoren. "Politiek" gezien moest ik, nadat SBO mij een functie in het vooruitzicht had gesteld, een keus maken tussen SBO en Nieuw Elan, zoals je weet. Een keus tussen "geel" en "rood". De SBO had daarbij de voorwaarde gesteld dat "het probleem E." moest worden opgelost. Dit is door mij gedocumenteerd in een t.b.v. de SBO vorig jaar uitgewerkte case. De scheidingsmuur liep door mijn huis. De SBO-voorzitter, die ten gevolge van zijn (grotendeels mislukte) bemiddeling in mijn voormalige arbeidsconflict, mijn positie als voorzitter in het SBO-bestuur had ingenomen, had ik, gemotiveerd, van mijn politieke keus voor "rood" op de hoogte gesteld en hem medegedeeld privé en zakelijk strict gescheiden te houden. Met E. was ik inmiddels, op mijn initiatief, in relatietherapie gegaan. Tijdens de eerste sessie had ze al laten weten geen liefde meer voor me te kunnen opbrengen, waarop ik direct had voorgesteld er maar een punt achter te zetten om de sterkte van mijn primaire relatie te testen. Ik testte iedereen. De enige die met succes door die test is heengekomen ben jij en in een later stadium PETER OTTENHOFF! Het stratego-spel begon toen pas echt. De zaak werd zeer gecompliceerd toen E. de echtscheiding op zeer korte termijn wilde gaan doorzetten en van haar vriendin het advies had gekregen Gijs van Amstel (!!) als advocaat te nemen. Razendsnel heb ik Van Amstel ingeseind, waarop hij mijn toenmalige echtgenote op de zwarte lijst heeft gezet. Ik kon in die situatie met jou geen overleg meer voeren, omdat ik je er helemaal buiten wilde houden. Alleen mijn briefjes uit die tijd heb ik nog als signalen uitgezonden, zodat jij toch van dat proces getuige zou blijven van mijn eenzame gevecht. De druk van alle kanten nam zeer sterk toe en een zware innerlijke tweestrijd ontstond waarover ik niet met E. kon praten. Ik werd ziek en de enige die mij kon genezen was jij. Uitingen van al hetgeen er in die tijd in mij omging zouden alleen maar heftige reacties van mijn omgeving hebben opgeleverd en ik houd niet van alternatieve verhalen "ter wille van". Vriendinnen gingen zich met de zaak bemoeien en trachtten E. te bewegen mij onder psychiatrische behandeling te laten brengen (Ik dacht aan Solsjenitzin). De tijdelijke vlucht naar Nijmegen heeft mij behoed tegen het gebrek aan inzicht van die club van vrouwen aan wie ik ook geen inzicht wenste te verschaffen. Maarn is een klein dorp en voordat je het weet ligt de roddel over de hotemetoten (ik ben nog lid van de Lion's Club, weet je wel) bij Telegraaf, Story of Privé. Ik heb nadien de relatietherapie stevig doorgezet om tot een verantwoorde oplossing voor het probleem te komen. In dit proces was jij nog mijn laatste steunpilaar nadat ik uitvoering was gaan geven aan het advies van Schaake en ik mijn voormalige partners van de SBO op scherpe wijze nog met enkele onuitgesproken verantwoordelijkheden uit het verleden had geconfronteerd. In de concurrentiestrijd binnen het particulier onderwijs worden alle middelen gebruikt........álle middelen!!!! Dat is voor mij pure realiteit!!! Een energievretende periode van relatietherapie volgde nadien. Het was me inmiddels wel duidelijk geworden dat mijn sympathieën nu helemaal in NOORDWIJK waren komen te liggen. De donkere dagen rond kerstmis waren niet gemakkelijk. Ik was depressief en dacht voor het eerst aan doodgaan. Ik heb E. laten weten dat ik in dat geval gecremeerd wilde worden onder de muziektonen van Paco Peña. Jullie kerstkaart heeft me door die donkere dagen heen geholpen.

Tijdens mijn inmenging in de Wickerwork-aangelegenheid, waarmee ik hoop dat de relatie tussen die club en Nieuw Elan is verbeterd, werd mijn positie helemaal duidelijk. Nadat Ghislaine, Rob en Gertjan met jou hadden gesproken is in de bestuursvergadering van 23 januari de term "liefde is blind" gevallen en heeft het bestuur terecht geconstateerd dat het onmogelijk was samen met hen tegenover jou aan de onderhandelingstafel te zitten. Ik heb die club stevig onder druk gezet en hun verantwoordelijkheidsgevoel jegens Nieuw Elan en de cursisten van Nieuw Elan (oud en nieuw) op de proef gesteld. Daarmee was een tweeledig doel van mij gerealiseerd: een paar afdwalende schapen waren weer tot de kudde toegetreden én mijn contact met jou was hersteld. Vanaf dat moment heb ik mij in mijn keuzeproces niet meer door mijn verstand maar door mijn hart laten leiden. Valentijnsdag was daarvoor het meest uitgelezen moment. De brief die ik je toen uit Parijs heb geschreven heb ik nadien aan E. laten lezen in het vertrouwen dat zij daar goed mee kon omgaan. Zij heeft toen voor zichzelf de conclusie getrokken dat ik mijn eigen weg wilde gaan. Mijn verzoek om dit probleem van haar niet van invloed te laten zijn op het gesprek van 24 februari tussen jou en mij heeft zij gerespecteerd. Op 25 februari heeft zij, nadat ik mijn persoonlijke koers had vastgesteld en de relatietherapeut mij voor de keus had gesteld tussen "geel" en "rood", besloten onze relatie te verbreken. In Nederland heb ik gekozen voor Nieuw Elan, omdat ik daar mijn vrienden heb gevonden en dat is mij op 8 juli duidelijk bevestigd. Ook koos ik voor Spanje: de combinatie van beide kleuren. Inmiddels hadden we ons huis per 1 juli verkocht en op 4 maart zaten we samen bij een, aan geen van beider relatiekringen verbonden, advocaat. We hebben nadien zwart op wit een gezamenlijke beslissing gecommuniceerd naar onze gezamenlijke relaties, als een soort "omgekeerde trouwkaart". Nadat wij op alle punten in ons echtscheidingsconvenant tot overeenstemming waren gekomen ben ik naar Spanje vertrokken. De muziek van Paco Peña heeft mij als feestmuziek vergezeld. De foenix was herrezen. Op 1 juli troffen E. en ik elkaar bij de notaris i.v.m. de verkoop van ons huis. E. was in het geel.... Een week later deed ik je een persoonlijke mededeling i.v.m. het bovenstaande verhaal. Jouw conclusie dat ik jou daarmee betrok in mijn privé problematiek is zakelijk gezien vanzelfsprekend niet juist. Ik heb je alleen medegedeeld en jij bent wijs genoeg om daar vanuit je eigen verantwoordelijkheid mee om te gaan. Jij behoort evengoed, en niet op de laatste plaats, tot mijn relatiecircuit. Hoe dan ook. De mededeling betrof een gebeurtenis in het verleden, waarvan de wortels natuurlijk veel dieper reikten dan op dat moment zichtbaar was. Het verleden is nu afgelopen. De problematiek uit dat verleden heb ik zelf opgelost en ik heb je er altijd buiten gehouden. Op gevoelsniveau heb ik je blijkbaar wel in mijn situatie betrokken. Jouw reactie heeft mijn inzicht verrijkt. Mijn vrouw is haar weg gegaan en ik de mijne, in harmonie. Uiteindelijk hebben wij gezamenlijk officieel geconcludeerd "dat onze persoonlijke toekomstideeën en -perspectieven zodanig uiteenliepen dat wij hebben moeten besluiten onze huwelijksrelatie te ontbinden". Wij hebben gezamenlijk verklaard dat "Onze ervarings-, denk- en belevingswerelden de laatste jaren te sterk uit elkaar zijn gegroeid om nog te kunnen werken aan een nieuwe gemeenschappelijke koers". Ik verwacht dat je dit geruststelt en ik schrijf je dit alles vanuit mijn vertrouwensrelatie met jou. Vertrouwen en openhartigheid gaan voor mij samen. Openhartig gesproken hoop ik voor jou dat je een dergelijk proces nooit door hoeft te gaan. Want het was loodzwaar, maar voor mijzelf wel een verrijkende ervaring.

Heden

Wat mij gebleven is, is mijn liefde voor jou en de mensen om je heen. Maar dat is een vorm van liefde die velen uit ons westers denkpatroon niet kunnen begrijpen, niet kunnen omvatten. Het is veel transcendenter, veel esotherischer en holistischer dan wat er hier in het algemeen zo onder "liefde" wordt verstaan. Het omvat het totale menszijn. Ook zijn mijn wensen en toekomstvisies gebleven en die botsen nog met de nu zichtbare mogelijkheden. Daarvoor zoek ik voortdurend naar creatieve oplossingen.

Toekomst

Lieve Liesbeth, lieve manager met (nog) weinig tijd. Ik ben een nieuw leven begonnen nadat jij de jeugd weer in mij hebt wakker gemaakt, nadat jij de menselijke waardigheid en liefde in mij hebt opgeroepen door te zijn wie je bent. Je hebt mij geïnspireerd te blijven zoeken naar mijn kracht. Mijn kracht is mijn eerlijkheid, mijn gevoel van liefde en van rechtvaardigheid. Karaktertrekken die wij als de sterrenbeelden Maagd en Schorpioen samen delen en die ik in jou weerspiegeld heb gezien. Jij bent de eerste pijler waarop ik mijn nieuwe toekomst heb gebouwd, zoals ik hoop voor jou de eerste pijler te zijn geweest in 1989."

Hierna heb ik L. een briefje geschreven met bovenbeschreven strekking. Daarbij heb ik haar verzocht of NE een kamertje voor mij beschikbaar had om de Cervantes-activiteit op te starten.

Op 3 augustus 1992 zond zij mij een briefje met de tekst:

"Beste John, 1. In principe is het kontakt tussen Nieuw Elan en jou per 15 juli '91 verbroken. 2. Sedertdien hebben wij enkele gesprekken gevoerd t.b.v. jouw toekomst. 3. Ik ben bereid nog 1 gesprek met je te voeren, ergens in het najaar. Hiertoe kun je één beknopt schrijven tevoren opsturen als je dat wilt. 4. Brieven die geen betrekking hebben op ons gesprek zoals onder 3. genoemd zullen door mij geretourneerd worden. 5. Een kamer is hier niet tot je beschikking: dat lijkt me volstrekt ongepast voor iemand die hier niet werkt. Ik hoop en verwacht dat je deze afspraken zult respecteren, anders zal ook de afspraak in het najaar vervallen. Liesbeth" Mijn antwoord was alsvolgt Beknopt schrijven. Een tweede brief volgde hierop: Toekomstplannen van Cervantes. Op 26 oktober 1992 hadden we ons laatste gesprek. Ik had gerekend op een confrontatie, maar het werd een liefdevol afscheid. Even was ik dolgelukkig bij het afscheid aan de deur, maar even later zat ik jankend achter het stuur van mijn auto naar Nijmegen. Verzonden Opnieuw een bedankje. Reflectie 1 november 1992 Dit is de voortzetting van mijn dagboek. Het is nu twee jaar later en ik ben weer ten prooi aan mijn ongeneeslijk lijkende ziekte: verliefdheid. Ik schrijf het maar weer van mij weg, dan hoef ik jou er niet mee lastig te vallen, maar ik ben echt weer ten prooi aan dat gevoel dat ik nu al meer dan drie jaar probeer te onderdrukken. Jouw briefje in augustus had daar zo'n goede bijdrage aan geleverd. Als je niet getrouwd was had ik het wel geweten. Maar ik blijf er nu buiten, maar de drang is toch nog erg groot om weer contact met je te zoeken. Ik voel me als de soldaat die de oorlog ingaat en op het slagveld aan zijn geliefde moet denken in de hoop na een jaar een gelukkig leven met haar te kunnen opbouwen. Ik denk ook aan mijn ontmoeting met Ida en de voorspelling van de kaartlezeres op het strand van Alicante: "Dos mujeres de carrera, de pelo castaño. Una de ellas le quiere". Wie van jullie twee houdt er echt van mij? Na jouw briefje in augustus was ik dolgelukkig met het contact met Ida, jouw dubbelgangster, de Maagd van 15 september, die ik na zeven jaar weer had ontmoet. Mijn toekomstplannen heb ik op haar gericht: over drie jaar Cervantes klaar om in Málaga te kunnen gaan wonen. Maandag had ik de zwarte stropdas al meegenomen omdat zakelijk alles is geregeld wat Cervantes betreft: Ik heb een nieuw klankbord in de personen van het bestuur, André en Bob. Hiertoe hoef ik op jou geen beroep meer te doen. Ik was er op voorbereid jou voor de laatste keer te zien en nu echt afscheid van je te nemen, omdat je erop stond de gesprekken zakelijk te houden. En dan is er plotseling die warmhartige ontvangst en het gesprek van méér dan een uur. Je gaf me weer nieuwe kracht en zelfvertrouwen en liefhebbende afscheidszoenen in het halletje en toen mijn bekentenis: "Ik wil E. niet meer" en mijn gedachte "Ik wil jou" en ik was in staat je innig te omhelzen, maar liet het achterwege, uit respect. Ik verliet het pand met een gelukzalig gevoel, kort daarop gevolgd door een gevoel van hevige leegte en een groot verdriet. Vind ik Ida een geweldige vrouw, met jou voel ik nog steeds een hartsverbintenis. Ik verlang bij tijd en wijlen hevig naar jou en ik weet dat ik van geen enkele vrouw ooit meer gehouden heb dan van jou. En dat is heel echt, maar ik wil je niet opzadelen met mijn probleem. Ik ben in feite nog steeds arbeidsongeschikt en de naweeën van 4 maart 1991 zijn nog niet verdwenen. En wat heb je aan een invalide echtgenoot? Los van het feit dat je al een echtgenoot hebt en dat is nog steeds een dubbel probleem als ik op mijn gevoel afga. De strijd van september vorig jaar is gestreden. Gisteren was het Maarnse Lionsfeest. Hierin ben ik staande gebleven en heb een aantal spelers uit het Maarnse Dynasty-spelletje van me af kunnen schudden. Je hebt wel enig idee van wat er vorig jaar is gebeurd binnen het relatiecircuit. Ik moest afrekenen met mijn insinuerende buurman, met de vriendin van mijn toenmalige echtgenote en indirect met haar vriendin, advocate, vertrouwenspersoon van mijn echtgenote, toen het om echtscheidingszaken ging, en voormalig partner van jouw raadsman in Wijk bij Duurstede. Buiten haar medeweten heb ik E. bij Van Amstel op de zwarte lijst laten zetten, om te voorkomen dat onze relatie zou worden geschaad. Zij wilde toen een echtscheiding en ik heb hevig geleden, niet omdat zij die scheiding wilde, maar omdat ik diep in mijn hart van jou hield en ik haar dat natuurlijk niet kon zeggen. Ik kon daar met niemand over praten. Roddels zouden jouw positie binnen de markt van Arbeidsvoorziening hevig kunnen schaden. Het is dus goed dat je een andere advocaat hebt gezocht en een nieuw marktsegment voor Nieuw Elan hebt aangeboord. Ik wacht op reacties, van "La mujer con el pelo castaño oscuro of van la mujer con el pelo castaño ligero". Een reactie van de vrouw die echt van mij houdt en in de toekomst met mij in "un clima seco, junto al mar" wil gaan wonen. Ik drink nogmaals een glas Estola ter gelegenheid van je verjaardag en hoop dat je er nu zelf ook van geniet.

12 december 1993

Er is maar één motief waarom ik geen contact met L. heb: omdat ik van haar houd! Dit was eens een keer geen rationele brief, beste Tjitse, maar ik vertrouw erop dat jij, als hoogstaand cultureel antropoloog, zakelijke informatie en diepliggende emoties van elkaar kunt scheiden. In mijn computer heb ik twee bestanden: Liesbeth zakelijk en Liesbeth privé. Dat was voor mij de enige manier om mijn werk objectief en zakelijk te kunnen verrichten. Jouw vermoeden dat ik ben ontslagen om een andere reden dan een bedrijfseconomische of bedrijfsstragische kan ik delen. Om met John Lennon te spreken:

It's only love and that is all.

Vriendelijke groet en tot ziens.